HIP-HOP... Η σημερινή πραγματικότητα

Δυο δηλώσεις βόμβες από τα δύο μεγαλύτερα ονόματα του hip-hop.

Ο πρώτος είναι ο αδιαμφισβήτητος βασιλιάς της gangsta rap. Με την ασυλία που πάντα επιφυλάσσει το σταρ σύστεμ στα πρόωρα χαμένα αστέρια του, ό,τι λέει δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ούτε για αστείο…(φυσικά πολλοί που πίνουν νερό στ’ όνομα του, θα κελαηδούσαν τελείως διαφορετικά αν ζούσε σήμερα…αλλά αυτό είναι άλλο θέμα…)

Ο δεύτερος είναι ο αδιαμφισβήτητος βασιλιάς της Νέας Υόρκης. Και μπορεί εδώ στην Ελλάδα να θεωρούμε αστεράκι τον 50 Cent, στη γενέτειρα του hip-hop όμως έχουν διαφορετική άποψη.

Ανεξάρτητα απ’ την προσωπική προτίμηση του καθενός, σίγουρο είναι ένα: από μας κάτι παραπάνω ξέρουν. Και για να το λένε αυτό πρέπει να υπάρχει μια βάση.

Ποια είναι η κατάσταση του hip-hop σήμερα;

Ας ξεκινήσουμε από τα charts. Όχι για κανένα άλλο λόγο, απλά γιατί έχουν την πιο μαζική απήχηση, αντικατοπτρίζοντας τι ακούει το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού. Ρίξτε μια ματιά στα charts του Billboard, τα πλέον χαρακτηριστικά παγκοσμίως. Σήμερα τα 3 top albums είναι ραπ. Προ δεκαετίας υπήρχε μόνο 1 στην 20αδα και αυτό στην 17η (!) θέση. Πράγματι λοιπόν το hip-hop είναι πολύ ψηλά. Παίζεται στα clubs, το χορεύουν οι κοπελίτσες, ακούγεται στα ραδιόφωνα. Είναι μια mainstream βιομηχανία με εκατομμύρια δολάρια/ ευρώ κέρδη.

Και ως mainstream βιομηχανία ακολουθεί τους κανόνες. Εκατομμύρια δολάρια promotion, marketing tie-ins, executive level deals. Πριν από 20 χρόνια ο Russell Simmons χρειάστηκε να πληρώσει από την τσέπη του τα εισιτήρια σε έναν διευθύνοντα σύμβουλο της Adidas για να μπορέσει να τον φέρει από τη Γερμανία στη Νέα Υόρκη. Σκοπός ήταν να τον πείσει ότι θα ήταν καλή για την εταιρεία η συσχέτιση της με τη hip-hop κοινότητα (κάτι που τότε οι Γερμανοί απεύχονταν έντονα, σε σημείο να απειλήσουν με μηνύσεις!). Σήμερα η κυκλοφορία του δίσκου του 50 Cent είναι τέτοια που κάνει τη Madonna να μοιάζει με 1ετη δευτεροκλασάτης σχολής marketing.

Φυσικά «δεν υπάρχει τζάμπα γεύμα». Η τριβή με την pop κουλτούρα συνεπάγεται και προσβολή από τα αντίστοιχα μικρόβια. Κάθε δίσκος λοιπόν είναι επιχειρηματικό και όχι καλλιτεχνικό στοίχημα. Όταν παίζεις με τους μεγάλους, πρέπει να παίζεις σαν μεγάλος αλλιώς σύντομα θα βρεθείς έξω απ’ το τραπέζι. Ξέχνα την μουσική και τις μαλακίες. Εδώ ήρθες να κάνεις μια δουλειά. Δεν πόνταρε ο άλλος 3 εκατομμύρια δολάρια για να παίξεις εσύ τον T.S. Elliot. Και αν επιμένεις πολύ, εντάξει κάτι θα κάνουμε, ευτυχώς το κοινό είναι αρκούντως ηλίθιο ώστε να μην πολυακούει τι του πλασάρεις, μια μελωδιούλα θέλει για να ακούει στο αμάξι όταν έχει κολλήσει στην κίνηση, για να χορεύει στα πάρτι μετά το 3ο ποτό. Αν τώρα είναι αρκετά απλή ώστε να γίνεται και ringtone, ακόμα καλύτερα. Ένα κομμάτι σαν το Stan θα ήταν αρκετό για να προκαλέσει μέγα σκάνδαλο και απαγορεύσεις δίσκων μια δεκαετία πριν. Σήμερα ήταν απλά μια καλή λούπα και μια ευκαιρία για να ανακαλύψει το κοινό την …Dido. Και προφανώς πολλοί χαρήκανε το Thank You περισσότερο από το Stan…Αυτό θέλανε απ’ την αρχή.

Δεν κατηγορώ κανέναν. Το προσωπικό γούστο είναι απόλυτα σεβαστό (και η συγκεκριμένα η Dido είναι καλή στο είδος της). Αυτό το παράδειγμα όμως δείχνει χαρακτηριστικά τι παίρνει ο κόσμος από την «επιβολή» της χιπ-χοπ κουλτούρας από τα ΜΜΕ.

Αλλά εντάξει, άστο αυτό. Υπάρχει πάντα η underground σκηνή. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι διανύει μια χρυσή περίοδο. Προ 15ετίας πηγαίναμε τις κασέτες χέρι – χέρι, λες και μεταφέραμε το Άγιο Δισκοπότηρο. Σήμερα αρκεί ένα κλικ και έχεις στον υπολογιστή σου ό,τι θέλεις. Με την επανάσταση του Internet, μπορείς να ενημερώνεσαι για την underground σκηνή του San Francesco καλύτερα από τους ντόπιους. Άρα, όλα καλά κι όλα ωραία που λέει και ο λαϊκός αοιδός. Σωστά;

Λάθος. Γιατί και εδώ η φάβα ακολουθεί την αγαπημένη της συνήθεια να διαθέτει λάκκο. Πρώτον η δυνατότητα μαζικής απόκτησης μουσικής έχει μετατρέψει τους περισσότερους από ακροατές/ φιλόμουσους σε καταναλωτές/ συλλέκτες. Ζούμε σε μια κοινωνία που ο βαθμός αφοσίωσης κάποιου δεν κρίνεται από το πόσο ακούει μουσική και πόσο εμβαθύνει σε αυτήν, αλλά πόσα CDs απαρτίζουν τη δισκοθήκη του. Δεν υπάρχουν άνθρωποι που ακούν δίσκους, αλλά που έχουν δίσκους. Κάποτε η αγορά CDs ήταν μια διαδικασία που σήμαινε να μαζεύεις τα κατοστάρικα ένα-ένα, κόβοντας από τη τυρόπιτα στο σχολείο. Ο δίσκος ήταν ένα έργο τέχνης. Δεν τον αγόραζες μόνο για τη μουσική. Σε ενδιέφερε το εξώφυλλο, η ιστορική αξία, το όλο «πακέτο». Αντίθετα σήμερα η μουσική για τους περισσότερους είναι κάτι σαν το νερό. Ανοίγεις τη βρύση και τρέχει.

Λογικά εδώ θα πει κάποιος, «όπα ρε μάστορα, τι λες δηλαδή, να γυρίσουμε στο 1960; Επιλογές σου δίνει η τεχνολογία, και εσύ διαλέγεις πως θα τις αξιοποιήσεις» . Σωστό. Δεν κρίνουμε όμως εδώ την τεχνολογία, αλλά την επίδρασή της πάνω στο hip-hop. Και το hip-hop είναι μια μουσική που απευθύνεται στους νέους. Είτε μας αρέσει, είτε όχι κατά κανόνα οι πιτσιρικάδες λειτουργούν έτσι.

Ο συνήγορος του διαβόλου θα συνέχιζε να ενίσταται. «Και τι έγινε ρε φίλε;» θα ρωτούσε «τι πειράζει που όλοι έχουν 32392 δίσκους; Μακάρι να είχαν και το 1900 internet, να κατέβαζαν». Πάλι σωστά. Υπάρχει όμως η εξής διαφορά. Όταν λειτουργείς με το ένστικτο του καταναλωτή δεν ασχολείσαι. Έχεις αυτό που οι Αμερικάνοι αποκαλούν “short attention span” (μικρή διάρκεια προσοχής). Δε θα κάτσεις να «κουράσεις» ένα δίσκο. Μια-δύο, άντε πέντε φορές, και μετά θα πας να κατεβάσεις το καινούργιο γαμάτο LP του XYZ με παραγωγή από τον ABC, κ.ο.κ…. Όμως η μουσική, όπως όλα, ακολουθεί τους κανόνες της αγοράς. Από τη στιγμή που καταναλώνεις κόπο και χρόνο για να κάνεις κάτι, επιθυμείς αυτό να έχει απήχηση. Όταν δε, γίνεσαι και επαγγελματίας τα κόζια αλλάζουν τελείως. Ζεις από αυτό το πράγμα, και με τη δουλειά του δεν παίζει κανένας. Κανένας. Αν το κοινό δεν ενδιαφέρεται, δεν ασχολείται, δεν «ζαλίζει» τους δίσκους, και ο καλλιτέχνης θα κινηθεί (συνειδητά ή όχι) στη δημιουργία δίσκων που δεν είναι για πολλά πολλά.

Το hip-hop κινδυνεύει περισσότερο από αυτή τη συμπεριφορά από οποιαδήποτε άλλο είδος μουσικής. Η pop αυτό το σκοπό εξυπηρετεί, τσιχλόφουσκα είναι, και αν μη τι άλλο με τέτοιους κανόνες κινείται. Το metal έχει να παρουσιάσει κάτι σοβαρό από τα μέσα του ‘90. Το rock είναι νεκρό, εν μέρει επειδή αναλώθηκε από παρόμοιους λόγους. Οι «σοβαρές» μουσικές δεν κινδυνεύουν. Δεν πρόκειται να δεις κανένα σοβαρό σαραντάρη να κατεβάζει εκστασιασμένος όλα τα έργα του Μότσαρτ μόλις βάλει DSL. Ούτε κανένας θα σταματήσει να ακούει το Bitches Brew του Miles Davis επειδή μπορεί να κατεβάσει απ’ το διαδίκτυο τα άπαντα της δισκογραφίας του στην Columbia (και αν το κάνει κανείς θα είναι η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα…). Οι hip-hoppers όμως;

Το hip-hop δεν είναι pop. Δεν είναι καν rock. Έχει πολύ σοβαρές απαιτήσεις από τον ακροατή του. Για τον μη αγγλόφωνο δε, αυτές πολλαπλασιάζονται. Θέλει σοβαρές γνώσεις αγγλικών, και ικανότητα στο listening που θα έκανε την καθηγήτρια σας στη τάξη του proficiency να τα παρατήσει και να γίνει κομμώτρια. Οι μεγάλοι hip-hop δίσκοι είναι σοβαρά προϊόντα, ίσως όχι τόσο από μουσικής άποψης (σε σχέση με όλα σχεδόν τα είδη, οι hip-hop παραγωγές είναι εύπεπτες και πεπερασμένες), αλλά από άποψη στίχων. Άκου το Paid in Full των Eric B & Rakim. Πόσοι τέτοιοι δίσκοι βγαίνουν σήμερα; Η αγορά έχει πολλαπλασιαστεί, οι rappers με συμβόλαιο είναι τουλάχιστον 50πλάσιοι απ’ ότι προ 20ετίας. Πως γίνεται οι μεγάλοι δίσκοι να βγαίνουν με τη μισή συχνότητα;

Υπάρχει όμως και άλλο ένα μεγάλο θέμα. Κάθε μουσικό ιδίωμα, ως μορφή τέχνης, παράγεται/ αναπτύσσεται μέσα σε μια κουλτούρα, και υφίσταται ως προϊόν αυτής. Έτσι και το hip-hop. Ήταν η πιο αυθεντική έκφραση ενός τρόπου ζωής. Όπως κάθε πλήρες είδος μουσικής κάλυπτε κάθε πλευρά της ανθρώπινης ζωής. Χαβαλές, έρωτας, προβλήματα. Ωμά, χαλαρά, χιουμοριστικά, ανάλογα με τον άνθρωπο και την περίσταση. Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει το χιούμορ του Kurtis Blow στο The Breaks; Παίζει με τις λέξεις και τις καταστάσεις, μιλάει για τα προβλήματα του, αλλά πάντα παίρνοντας τα όλα στο ψιλό. Σου κλείνει και λίγο το μάτι γιατί η ζωή δεν είναι να την παίρνεις και πολύ στα σοβαρά. Η? ξεχνάτε τους Sugar Hill Gang; Χαβαλές και πάλι χαβαλές. Τι έγινε; Δεν είναι “real” οι SH Gang?? Μα αυτοί την οριοθετήσανε την καημένη τη μουσικούλα...! Και όταν ήθελες κάτι πιο ψαγμένο, άκουγες KRS-One. Ήθελες πολιτική, Malcolm-style; Public Enemy. Gangster image; NWA.

Και μετά πλάκωσαν οι βάρβαροι. Διότι πάντα όταν κάτι είναι αυθεντικό πουλάει. Γιατί αυτοί που θα ήθελαν (ή ακόμα καλύτερα νομίζουν ότι θα ήθελαν) να ζουν αυτά τα πράγματα, να έχουν τη ζωή του rapper και όχι τη δικιά τους, βρήκαν καταφύγιο στην τριβή τους με το hip-hop. Ντύθηκαν «α λα γκέτο», μίλησαν «α λα γκέτο», υιοθέτησαν κώδικες «α λα γκέτο». Και φυσικά απαιτούσαν από τα είδωλά τους να είναι “real”, “original gangstas”, “natural born killers”. Και μπήκαμε στον κόσμο των καρτούν, υπερβολή στην υπερβολή μέχρι που οι rappers φτάσανε να είναι οι Roger & Jessica Rabbit της μουσικής βιομηχανίας. Καρτούν που κυκλοφορούν στον κόσμο των ανθρώπων. Δεν ξεκίνησε τώρα…Πάει πολύ παλιά. Απλά συγκρίνετε το “Straight Outta Compton” με το “Efil4zaggin”…

Και δεν μείναμε στους gangstas, η υπερβολή πήγε σύννεφο σε όλους. Που και που είχαμε και περιστατικά να πιστοποιούν το “realness” των ηρώων. Ο Dr. Dre έριξε γροθιά σε μπάτσο που τον σταμάτησε για έλεγχο. Μπράβο. Ένας πολυεκατομμυριούχος χτύπησε ένα υπάλληλο της τροχαίας. Yeah, man, that’s my muthafuckin N.W.A… Οι Dead Prez χτίζουν fan base κηρύττοντας εμφυλίους πολέμους και επικαλούμενοι τον Malcolm-X (που δε ξέρω πόσο υπέρ τους είναι αυτό, αλλά αυτό είναι θέμα άλλου άρθρου). Ταυτόχρονα βγάζουν εκατομμύρια, τρέχουν από το ένα πάρτι στο άλλο και εισπράττουν ένα παχυλό συμβόλαιο από τη Sony (γνωστή δημοκρατική εταιρεία και κατεξοχήν σύμβολο της Black Power…). Ο Snoop καθαρίζει έναν τύπο και μπαίνει στη φυλακή. Βέβαια, εντελώς συμπτωματικά, την επόμενη βδομάδα βγαίνει σε single το Murder was the Case….Και σε λίγο καιρό ο καλός μας Calvin είναι έξω. (Επίτηδες διάλεξα καλλιτέχνες που έχω σε μεγάλη εκτίμηση για να μη μπορεί να μου προσάψει κανείς προσωπική αντιπάθεια). Επίσης όλοι είναι (ή ακόμα χειρότερα δηλώνουν) πρεζέμποροι, δολοφόνοι, νταβατζήδες…Γιατί προφανώς προαπαιτούμενο για αυτή τη μουσική είναι να έχεις σκοτώσει 5-6...

Θα ήταν εύκολο να πει κανείς ότι φταίνε οι καλλιτέχνες. Πουλημένοι, καθάρματα, υποκριτές…Ένας χαρακτηριστικός λόγος που πολλοί παρατάνε το hip-hop μεγαλώνοντας είναι η απομυθοποίηση των καλλιτεχνών στα μάτια τους. Συνειδητοποιούν ότι τα πράγματα δεν είναι όπως τα περιγράφουν οι συνεντεύξεις και τα εξώφυλλα Μόνο που αυτά τα παιδιά ποτέ δεν ακούγανε μουσική. Ακούγανε απλά το soundtrack μιας κουλτούρας. Με την οποία μάλιστα, κατά κανόνα, δεν είχαν ποτέ καμία σχέση. Ψάξανε απεγνωσμένα να βρούνε τους «αόρατους δεσμούς» που ενώνει το να σε παρατήσει η γκόμενα και να κοπείς στη 2α λυκείου, με το παιδί του South Central.

Sorry, peeps, reality check. Το πλησιέστερο πράγμα σε original gangsta στην Ελλάδα ακούει Μπουγά και Πανταζή. Και οι αληθινοί gangstas στην Αμερική δεν ακούνε NWA ούτε κάνουν συλλογή με τα CDs του 2Pac. Όταν ζεις κάτι δεν τραβάς κάνα ιδιαίτερο ζόρι να το ακούς στο ραδιόφωνο. Ειδικά από τύπους που κωλοτρίβονται με δικηγόρους, χαρτογιακάδες κλπ. Οι πραγματικοί gangsters της ιστορίας των Η.Π.Α. η Ιταλική μαφία των δεκαετιών ’30 -’50 άκουγε «ξενέρωτα» ιταλικά τραγούδια που δε θα καταδεχόταν να ακούσει ούτε η θεία σας. Και ο μεγαλύτερος gangster στην ιστορία της μουσικής ήταν μάλλον ο Frank Sinatra (ναι…ο γνωστός Frank Sinatra). Γιατί κατά κανόνα μερικά πράγματα όταν τα κάνεις στ’ αλήθεια δεν τα βγάζεις στην πρωινή αναφορά.

Όπως λέγαμε παραπάνω λοιπόν, κάποιος θα μπορούσε να συμπεράνει ότι φταίνε οι καλλιτέχνες. Αυτοί μας παραμυθιάζουν. Και αν όχι αυτοί τότε οι εταιρείες, που υφαίνουν τον ιστό στον οποίο πιανόμαστε. Μόνο που υπάρχει μια μικρή διαφορά.

Οι καλλιτέχνες δε φταίνε σε τίποτα (ή έστω λιγότερο από οποιονδήποτε άλλον). Για να φτάσουν να ασχοληθούν με αυτό το πράγμα που λέγεται hip-hop επαγγελματικά σημαίνει ότι το αγαπήσανε στ’ αλήθεια. Και περάσανε πολλά για να ανεβούνε. Τώρα απλά εξαργυρώνουνε. Και μη βιαστείτε να κριτικάρετε. Είναι πολύ εύκολο να κρίνεις όταν τα λεφτά έρχονται από το μπαμπά και τη μαμά. Όχι όμως όταν ζεις από αυτό. Πόσο μάλλον όταν έχεις ευθύνες. απέναντι σε μια οικογένεια. Σίγουρα μαλάκες υπάρχουν. Αλλά οι περισσότεροι καλλιτέχνες αγαπάνε στ’ αλήθεια αυτό που κάνουν. Σκεφτείτε κάτι απλό: δύο στροφές για να τις πείτε στους φίλους σας γράφετε, και αν δείτε ότι κάτι δεν τους αρέσει, το τροποποιείτε την επόμενη φορά (συνειδητά ή όχι). Πόσο μάλλον να πάτε να το πουλήσετε.

Οι εταιρείες όντως φέρουν μια ευθύνη μεγαλύτερη. Όμως πρέπει να αποσαφηνίσουμε κάτι. Μιλάμε για επαγγελματίες. Κανείς δεν κάνει τίποτα για την ψυχή της μάνας του. Είναι καθάρματα, είναι μαλάκες, είναι ό,τι θέλετε. Μόνο που είναι ιδιώτες. Και κανείς δε σας ανάγκασε να πάτε να αγοράσετε το τάδε CD. Αυτοί πουλάνε, εσείς αγοράζετε. Δεν είναι δημόσια υπηρεσία, δεν φέρουν ευθύνη απέναντί σας. Δεν σας αρέσει. Αφήστε το.

Και αυτό είναι και το συμπέρασμα αυτού του άρθρου. Την ευθύνη για τη σημερινή κατάσταση στο hip-hop την έχουμε πρώτα απ’ όλα εμείς, οι ακροατές. Εμείς ορίζουμε τι πάει ψηλά και τι όχι. Τι μένει στην ιστορία και τι ξεχνιέται σ’ ένα εξάμηνο. Η δημοκρατία στην κοινωνία μας μπορεί να είναι ιδιαίτερα ελαττωματική, αλλά σε αυτό το πράγμα τουλάχιστον σε ένα μεγάλο βαθμό υπάρχει. Και μην ακούσω κανένα να υποστηρίζει ότι είναι «ανίσχυρος μπροστά στο σύστημα» και «ό,τι θέλουν μας βάζουν να αγοράσουμε». Αν κανείς θεωρεί τον εαυτό του τόσο ανίσχυρη προσωπικότητα που μπορούν να τον κάνουν οι εταιρείες και οι διαφημίσεις ό,τι θέλουν, τότε μάλλον θα είναι καλύτερα να σταματήσει να αποφασίζει ο ίδιος τι ακούει και τι αγοράζει και να αποφασίζει για αυτόν η μαμά του, ο καθηγητής του, ο πνευματικός του...

Στη θέση των δύο αρχικών σχολίων θα μπορούσαν να μπουν πολλά άλλα με παραπλήσιο νόημα. Τα διάλεξα όμως για συγκεκριμένους λόγους. Το πρώτο, του 2Pac, είναι από το Resurrection. Προσωπικά θεωρώ ότι δείχνει χαρακτηριστικότατα την κατάσταση του star system του hip-hop σήμερα, και την οικειοποίηση και κατάχρηση από αυτό των προβλημάτων και των αδικιών (σύγχρονων και ιστορικών) στο οποίο υπόκεινται οι Αφροαμερικανοί στις Η.Π.Α.

Το δεύτερο είναι από μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Jay-Z στο Time. Κατά την προσωπική μου άποψη περιγράφει πολύ εύστοχα τα διλήμματα στα οποία υπόκειται ένας καλλιτέχνης. Και το πώς όταν φτάσει αρκετά ψηλά, μπορεί απλά να σταματήσει να ασχολείται. Όσοι έχετε ήδη το Black Album ακούστε το Moment of Clarity. Πρόκειται για την πιο ειλικρινή κατάθεση ψυχής που έχω ακούσει από μουσικό εδώ και πολύ καιρό...

Δε ξέρω πόσοι αντέξατε να φτάσετε ως εδώ. Αναγνωρίζω ότι το άρθρο είναι υπέρ του δέοντος μεγάλο και ενίοτε κουραστικό. Δε θέλησα όμως να το σπάσω σε δύο εβδομάδες για να μην εκκρεμούν ερωτήματα. Και προτίμησα να μην συγκεκριμενοποιήσω το θέμα τόσο ώστε να μην καλύπτει βασικούς τομείς. Το θέμα είναι τόσο γενικό, μεγάλο, και ανοιχτό που σηκώνει πολύ συζήτηση.

Περιμένω τις δικές σας απόψεις στο forum.

Σας ευχαριστώ για την υπομονή σας.

Συντάκτης: GreenB