Loop diggin': Sampling και υιοθεσία

“It's good music coz we stole it from good musicians”
So-Called Artists

Το κείμενο που ακολουθεί πραγματεύεται το sampling, μία από τις μουσικές τεχνικές που αναπτύχθηκε τα τελευταία σαράντα χρόνια, κυρίως μέσα από τα αρχικά σχεδιάσματα του hip-hop/rap και που πλέον αποτελεί για κάποιους ένα ολόκληρο μουσικό γένος. Είναι αλήθεια πως όταν το rap ξεκίνησε, οι στιχουργοί, που ήταν συνήθως μουσικά απαίδευτοι – με την επίσημη χροιά της φράσης – χρειάζονταν μια μουσική συνοδεία, έναν αρχικό ρυθμό πάνω στον οποίο θα μπορούσαν να αραδιάσουν τους στίχους τους. Η λήψη ενός ολόκληρου τραγουδιού, ειδικά σε επίπεδο ηχογράφησης, θα δημιουργούσε έντονο το πρόβλημα των πνευματικών δικαιωμάτων και έτσι η λύση που βρέθηκε ήταν το λεγόμενο sampling, η αποσπασματική λήψη, δηλαδή, ενός δείγματος κάποιου προϋπάρχοντος τραγουδιού ως βάση για το πάτημα στο ρυθμό των στίχων του εκάστοτε ελεγκτή μικροφώνου (microphone controller/master of ceremonies – MC).

Το sampling στην πορεία του συνάντησε τόσο την έντονη επιδοκιμασία όσο και την αποδοκιμασία. Τα επιχειρήματα και από τις δύο πλευρές ακούγονται αρχικά εξίσου λογικά. Όσοι επιδοκίμαζαν ανήκαν συνήθως σε ανθρώπους που με ανοιχτό μυαλό γνώριζαν πως η λήψη ενός μικρού μουσικού δείγματος, όπως το χαρακτηριστικό παράδειγμα στο κομμάτι “Beats to the rhyme” των Run DMC με ένα πολύ μικρό δείγμα από το κομμάτι Nautilus του Bob James, δεν αρκεί για να θεωρηθεί “κλεψιά” και πως στο συγκεκριμένο είδος μουσικής ο ακροατής εστιάζει στο περιεχόμενο του στίχου με τη μουσική να παίζει καθαρά συνοδευτικό ρόλο. Η άλλη πλευρά υποστηρίζει πως ακόμα και λήψη ενός δείγματος μισού δευτερολέπτου μπορεί να θεωρηθεί καταπάτηση των πνευματικών δικαιωμάτων και πως είναι ίσως ικανό το μισό αυτό δευτερόλεπτο να μετατρέψει σε επιτυχία το κομμάτι. Ο διάλογος συνεχίζεται και αντί να καταλήγει σε μία γόνιμη συζήτηση, το μόνο αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός ακόμα αυγού του Κολόμβου: το sample έκανε γνωστό το rap κομμάτι ή το rap κομμάτι έκανε γνωστή την πηγή του sample; Πράγματι, ήδη είχαν ξεκινήσει δικαστικές διαμάχες μεταξύ δισκογραφικών εταιρειών, με τις πλέον προνομιούχες να αγοράζουν τα δικαιώματα ενός sample για την εμπορική χρήση του σε ένα rap δίσκο ή ακόμα και πολύχρονες εταιρείες να δίνουν τα δικαιώματα παλιών τραγουδιών που είχαν κυκλοφορήσει σε νέους rap παραγωγούς.

Οι όλες συζητήσεις και κινήσεις γύρω από το θέμα έκαναν τους μουσικούς παραγωγούς του ημιφανούς rap, που δεν είχαν τα μέσα για αγορά δικαιωμάτων ούτε κάποια μεγάλη εταιρεία από πίσω τους, να μετατρέψουν το sampling σε μία τέχνη σκαψίματος: παλιοί δίσκοι από όχι και τόσο διάσημους καλλιτέχνες, τουλάχιστον όχι την εποχή που δημιουργείται το rap, δίνουν ολόκληρα μοτίβα, καμιά φορά διάρκειας δεκάδων δευτερολέπτων, πάνω στα οποία προστίθενται τύμπανα και μπάσο ή και κάποιος ακόμα συνοδευτικός ήχος. Η επιρροή των προηγούμενων περιστατικών όμως δημιουργεί μια γενικότερη κατάσταση φόβου ευρέσεως του “κλοπιμαίου”. Για αυτόν το λόγο οι μουσικοί παραγωγοί φροντίζουν να αλλάζουν το ρυθμό ή και την τονικότητα του δείγματος, ώστε να το κάνουν δυσκόλως αναγνωρίσιμο. Άλλοι τεμαχίζουν το δείγμα και το επανασυνθέτουν πλήρως, δημιουργώντας μια πραγματικά καινούργια σύνθεση, η οποία όμως και πάλι υπόκειται σε παραβίαση των νόμων περί πνευματικών δικαιωμάτων. Ήδη ξεκινάει η φιλολογία που μετατρέπει το μουσικό παραγωγό σε μία νέα μορφή μουσικού εν γένει που έχει ως βασικό του όργανο το sampler. Παράλληλα, με την εδραίωση του διαδικτύου και των φόρουμ, ξεκινάει ένας μαραθώνιος ακροατών ρητορικής φιλοσοφίας που απασχολούνται με τα θέματα που απασχολούν και το παρόν κείμενο και ακροατών φιλοσόφων του σχολαστικισμού που ξοδεύουν ώρες για να βρουν τα μουσικά δείγματα που χρησιμοποίησαν οι αγαπημένοι τους καλλιτέχνες. Είναι αξιοσημείωτο και βαθιά ειρωνικό πως οι τελευταίοι “οπαδοί” των καλλιτεχνών θέτουν τους τελευταίους σε άμεσο κίνδυνο δημοσιεύοντας στο διαδίκτυο τους ιδιοκτήτες των “κλοπιμαίων”.

Το εσώφυλλο του δίσκου "Champion Sound" των Jaylib

Παράλληλα ξεκινούν να αναπτύσσονται δύο σχολές στο sampling, οι οποίες θα εξεταστούν κυρίως με βάση τις ακραίες τους εκφάνσεις. Η πρώτη, για να έχει το κεφάλι της ήσυχο, εξελίσσει τον τεμαχισμό που αναφέρθηκε παραπάνω, δημιουργώντας πραγματικά ολοκαίνουργια μουσικά κομμάτια με την πρόσθεση πολλών ηχητικών εφέ, ψηφιακών και αναλογικών μουσικών οργάνων κ.ο.κ. Σαν φυσική συνέχεια, εφόσον για να το κάνεις αυτό προφανώς δεν είσαι ο “μουσικά απαίδευτος καημένος” rap μουσικός παραγωγός-DJ του 1980, και με την εξέλιξη των προγραμμάτων παραγωγής μουσικής στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, πολλοί ακολούθησαν την πορεία της καθαρής μουσικής δημιουργίας εκ του μηδενός για το hip-hop. Η άλλη σχολή διατηρεί το sampling στο κέντρο της, με παραγωγούς που αφιερώνουν τη ζωή τους στο να ψάχνουν “λούπες” σε δισκοπωλεία, “σκάβοντας” για να βρουν τους σπανιότερους και λιγότερο ακουσμένους δίσκους, ανεβάζοντας μάλιστα σε τέτοιο βάθρο την έννοια του ακατέργαστου υλικού, ώστε πολύ συχνά να ακούμε samples που όχι μόνο δεν έχουν υποστεί καμία απολύτως κατεργασία πέρα από το αρχικό κόψιμο και την επανάληψη, μα δεν τους έχει προστεθεί και κανένας παραπάνω ήχος. Με λίγα λόγια, η αναζήτηση του sample έγινε η αναζήτηση ενός ηχητικού ιδανικού από το παρελθόν που συνδυάζει την τέλεια μπασογραμμή, τα τύμπανα και τη μελωδία από όλο το φάσμα των μουσικών οργάνων, όπως φυσικά και από τα μικρά κοψίματα της φωνής που δίνουν τον ιδιαίτερο τόνο της τεχνικής του sampling. Οι δύο αυτές σχολές κατέληξαν στη δημιουργία ενός υπο-είδους του hip-hop, το λεγόμενο ορχηστικό (instrumental hip-hop).

Οι οπαδοί των δύο σχολών όμως ανταλλάζουν πυρά μέσα από τα στρατόπεδά τους. Συνήθως βέβαια οι πρώτοι είναι που κατηγορούν τους δεύτερους, με την κλασική πλέον επιχειρηματολογία του ότι “δεν κάνουν μουσική” και πως, ενώ τους δίνεται η ευκαιρία, αυτοί παραμένουν απαίδευτοι. Στις ακόλουθες παραγράφους θα γίνει μια υπεράσπιση των δεύτερων. Η μουσική παιδεία δεν έγκειται μόνο στις γνώσεις και εφαρμογές μουσικών θεωριών και τεχνικών, αλλά και στην κατάρτιση από άποψη δισκογραφίας. Είναι αλήθεια πως όταν ένας rap μουσικός παραγωγός απασχολείται καθημερινά με τη δημιουργία νέων συνθέσεων εκ του μηδενός, στ' αλήθεια έχει πολύ μικρές πιθανότητες να ακούσει αρκετή μουσική ώστε να τη θέσει και σε σύγκριση με τη δική του και να προσπαθήσει να καινοτομήσει όσον αφορά το μουσικό προϊόν το οποίο θα εξαπολύσει. Ας μην ξεχνιόμαστε: η καινοτομία είναι ένα από τα πλέον βασικά στοιχεία της μουσικής εν γένει. Πράγματι, εξετάζοντας την πλειονότητα των hip-hop σχημάτων που χρησιμοποιούν οργανικές μουσικές παραγωγές παρατηρούμε μία έλλειψη ιδιαίτερου ύφους που να τα κάνει άμεσα αναγνωρίσιμα από τη μουσική τους, καθώς και μονοτονία στην επιλογή των οργάνων που θα χρησιμοποιήσουν.

Στον αντίποδα, οι μουσικοί παραγωγοί που υπερασπίζονται το sampling με νύχια και με δόντια – ή με πικάπς και samplers – αποδεικνύουν περίτρανα τη μουσική τους κατάρτιση μέσα από τα samples που θα επιλέξουν.. Η κατάλληλη επιλογή ενός sample είναι απόδειξη μουσικής παιδείας αρκετά πιο εύστοχη από το να συνθέσει κάποιος μια μελωδία στο πιάνο με ένα συνοδευτικό μπάσο στο εικονικό πρόγραμμα του υπολογιστή. Επίσης, απέναντι στη φράση “αυτοί που κλέβουν λούπες δεν ξέρουν μουσική”, στέκονται πολλοί μεγάλοι θιασώτες του sampling που στη συνέχεια της καριέρας τους σχετίστηκαν άμεσα με τα μουσικά είδη από τα οποία άντλησαν τα πρωταρχικά τους δείγματα και αρκετοί από αυτούς πλέον παίζουν με τη συνοδεία συγκροτημάτων ζωντανά τις παλιές τους λούπες, ή και ξεφεύγουν εντελώς από τη στενή έννοια του μονομερούς rap συμμετέχοντας οι ίδιοι σε συγκροτήματα που εστιάζουν σε άλλες μουσικές κατηγορίες, όπως το jazz και το indie rock.

H θετική απήχηση του sampling βέβαια εκφράζεται και στην “επικίνδυνη”, αλλά πολύ γλυκιά κατά τα άλλα, τάξη των ακροατών που είναι ικανή να καταρτιστεί δισκογραφικά ακόμα περισσότερο και από τον καλλιτέχνη του sampling στην προσπάθειά τους να βρουν τις πηγές. Το φαινόμενο αυτό ακμάζει ιδιαίτερα παράλληλα με τη φοβερή ανάπτυξη του διαδικτύου και τις δυνατότητες που αυτό προσφέρει. Τα αχανή φόρουμ έχουν μετατραπεί σε συζητήσεις που οδηγούν σε αναλυτικά άρθρα στη Wikipedia, τα οποία με τη σειρά τους ανοίγουν το δρόμο σε παράθυρα στο YouTube για την επιμόρφωση πάνω σε παλαιά είδη μουσικής, νέα όμως για το αυτί που δεν έχει συνηθίσει να τα ακούει, και στο κατέβασμα (ή ακόμα στην αγορά από τους πιο απαιτητικούς οπαδούς) δίσκων που ξεφεύγουν πλήρως από το στερεότυπο του “ατόφιου” hip-hop.

Σαν συμπέρασμα όσων αναφέρθηκαν θα γίνει ένας παραλληλισμός του sampling με την υιοθεσία και θα τηρηθεί αναλογικά μια κριτική στάση απέναντι στο οργανικό ορχηστρικό rap και στην τεκνογονία. Σε έναν κόσμο μεταμοντερνισμού – όπως λέγεται – όπου τα πάντα φαίνονται να έχουν λεχθεί στο παρελθόν φαίνεται πως η δημιουργία εκ του μηδενός μιας πραγματικά “νέας” μουσικής στο πλαίσιο του hip-hop με τα παραδοσιακά μέσα (ή έστω με εικονικές εκδοχές τους) είναι κάτι που ανήκει σχεδόν στο πεδίο του ανέφικτου, με λαμπρές εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Αντίστοιχα, σε έναν παράδοξο κόσμο πυρηνικών οικογενειών και υπερπληθυσμού, υπό το φόβο πυρηνικών ολέθρων, εν τω μέσω οικονομικών κρίσεων με προύχοντες να δέχονται τη μερίδα του λέοντος και ανθρώπους να πεθαίνουν από ασιτία, η τεκνοποιία φαντάζει ανούσια και περιττή. Γιατί να φορτώσω τη μουσική σκηνή με ένα ακόμα μέτριο μουσικό κομμάτι και να μη σώσω ένα παλαιότερο δίνοντάς του νέα πνοή και μια ακόμα ευκαιρία να ακουστεί; Και γιατί να επιβαρύνω τον κόσμο με τη γέννηση ενός ακόμα ανθρώπου όταν γνωρίζω την ανάγκη εκατομμυρίων παιδιών για στέγη, τροφή και στοργή; Αυτά τα τελευταία που έχει ανάγκη κάθε ανθρώπινη ψυχή και ιδιαίτερα η παιδική, μεταφράζονται σε ανάγκη για αναπαραγωγή, ακρόαση και αποδοχή για τα μουσικά κομμάτια, αν μπορέσουν να θεωρηθούν ως ξεχωριστές οντότητες. Γεγονός είναι άλλωστε πως πολλοί μουσικοί καλλιτέχνες αναφέρονται στα μουσικά τους δημιουργήματα ως παιδιά τους. Ένας ακόμα παραλληλισμός μεταξύ sampling και υιοθεσίας είναι αυτός των δυσκολιών που θέτει το παρόν σύστημα στην πραγματοποίηση των δύο, δυσκολίες που μάλιστα έχουν να κάνουν και οι δύο με τη δικαστική εξουσία. Οι γραφειοκρατικές και δικαστικές διαδικασίες για να υιοθετήσει κανείς ένα παιδί είναι τόσο ανυπέρβλητες που δοκιμάζουν πραγματικά την αντοχή του ανθρώπου που θέλει να υιοθετήσει, κάνοντας μερικούς να προτιμήσουν την τεκνογονία από την υιοθεσία, ακόμα και τους ανίκανους λόγω θεμάτων υγείας να τεκνοποιήσουν να προτιμήσουν το να μην έχουν καν παιδιά. Έτσι και ο μουσικός παραγωγός ο οποίος σκέφτεται πολύ τις ποινικές διώξεις που μπορεί να του ασκηθούν σε περίπτωση που κάτι πάει στραβά με ένα sample που θα χρησιμοποιήσει, μπορεί κάλλιστα να προτιμήσει τη μεταπήδηση στην οργανική σχολή ή στη χειρότερη περίπτωση, να νοιώθει ανίκανος στην παραγωγή “νέας” μουσικής και να παρατήσει την παραγωγή πλήρως. Τέλος, οι “επικίνδυνοι” ακροατές των καλλιτεχνών του sampling αντιστοιχούν πλήρως στους ατσούμπαλους συγγενείς των μωρών που έχοντας πραγματικά κάθε καλή πρόθεση καταφέρνουν πάντα να κάνουν μια αδέξια κίνηση μπροστά ή και πάνω στο μωρό, κάνοντάς το να κλαίει και κάνοντας το γονιό να προσπαθεί ευγενικά να τους διώξει δίνοντάς τους ένα μάθημα για την επόμενη φορά.

Tο sampling είναι υιοθεσία, λοιπόν, και εμπεριέχει το ξεπέρασμα εννοιών όπως η ιδιοκτησία, μιας και ο πλήρης μηδενισμός της λήψης ακατέργαστου sample σημαίνει πως ό,τι δημιουργήθηκε στο σύμπαν από δημιουργήματα του σύμπαντος δεν ανήκει σε κανένα μεμονωμένο δημιούργημα, παρά μόνο σε όλα, διατηρώντας φυσικά την μοναδικότητα της επιλογής του συγκεκριμένου δείγματος σε σχέση με κάποιο άλλο. Το ότι πήρε δηλαδή κάποιος μία λούπα δε σημαίνει πως είναι δική του η μουσική, αλλά ήταν αυτός που τη διάλεξε ανάμεσα από άπειρες άλλες επιλογές. Όσον αφορά την υιοθεσία, καταργεί την καταγωγή της οικογένειας που είναι με τη σειρά της η πηγή της ιδιοκτησίας και δη της ανδρικής. Αποδεδειγμένα από τον Engels χρόνια τώρα, ο άνδρας θέλησε να κάνει οικογένεια, με την παραδοσιακή της μορφή, με σκοπό του – συνειδητά ή ασυνείδητα – να περάσει την ιδιοκτησία του στην επόμενη γενιά που θα φέρει το όνομά του. Η αρχική αυτή τάση υστεροφημίας δημιουργεί και την αρρωστημένη θέληση για καλούς απογόνους, καλό σπέρμα, παιδί που να μοιάζει στο μπαμπά ή τον παππού και επαγωγικά την προτίμηση για αγοράκι παρά κοριτσάκι. Η υιοθεσία καταργεί από τη ρίζα τα στενά όρια της ψευδαίσθησης της βιολογικής συνέχειας στην οικογένεια και δημιουργεί αυτόματα ένα πιο ελευθεριακό περιβάλλον τόσο για το παιδί όσο και για τους γονείς που φέρονται στο παιδί τους με τη φυσιολογική στοργή που πρέπει να δέχεται κάθε παιδί και όχι με τον υπερπροστατευτικό τόνο που εγκλωβίζει τα παιδιά. Ένας οργανικός rap μουσικός παραγωγός φέρει αντίστοιχα σημάδια έπαρσης για ένα μέτριο μουσικό κομμάτι που έφτιαξε, προφανώς επειδή συνήθως είναι έντονο μέσα του το απωθημένο της κριτικής του μουσικού του είδους ως κάτι που “δεν είναι μουσική”, ενώ ένας παραγωγός του sampling έχει πολύ μικρότερες πιθανότητες έπαρσης για τα μουσικά παιδιά του τα οποία ακούγονται σε όλους πολύ πιο ώριμα και σωστά μεγαλωμένα σε σχέση με τα ανώριμα κακο-καλομαθημένα τέκνα του οργανικού.

Η υιοθεσία είναι sampling, περιέχοντας το ανθρώπινο κολάζ, την αφαίρεση ενός στοιχείου από ένα δεδομένο πλαίσιο και τη μεταφορά του σε ένα νέο. Τη μεταφορά δηλαδή από μια κατάσταση φτώχειας, ασιτίας, πολέμου ή μετά το πέρας μιας φυσικής καταστροφής σε μια κατάσταση νέων ευκαιριών, προσφοράς, στοργής και θαλπωρής. Σε πλήρη αντιστοιχία, ένα παλιό κομμάτι στο σώμα από το δίσκο στον οποίο ανήκει μεταφέρεται από μια κατάσταση σκόνης, μούχλας, αχρηστίας και αφάνειας μέσα στη γωνία ενός παλιού δισκοπωλείου σε ένα χώρο μεγαλύτερων ευκαιριών για ακρόαση, προσοχή στο δίσκο και επανεμφάνισης του αρχικού καλλιτέχνη. Είναι επίσης αλλαγή πρίσματος για την ακρόαση ενός ήχου. Η ίδια λούπα που ένας ακροατής άκουγε και αναγνώριζε χρόνια τοποθετώντας την στο πλαίσιο του hip-hop του 2004 γίνεται μέρος ενός θεαματικού σόλο σε κάποιο κομμάτι ψυχεδελικού rock του 1973. Μα παραμένει ακριβώς ο ίδιος ήχος που αν είχε στόμα να μιλήσει θα μαρτυρούσε το πολιτισμικό σοκ το οποίο υπέστη. Ένα υιοθετημένο παιδί που φέρει αφρικανικά χαρακτηριστικά γίνεται μέρος μιας παρέας παιδιών σε μια ελληνική πόλη. Το ίδιο παιδί μέχρι πριν τρεις μήνες έπαιζε με την προηγούμενη παρέα του έξω από ένα χωριό στην Ουγκάντα. Μα παραμένει ακριβώς το ίδιο παιδί ως οντότητα απλώς υφίσταται το πολιτισμικό σοκ της άμεσης αλλαγής περιβάλλοντος κάτω από τις οποιεσδήποτε συνθήκες.

Υιοθεσία, sampling, παιδί, ήχος. Βίοι παράλληλοι.
by: onesecbeforetheend

Ο "μαιτρ" του sampling, Madlib, σε μια επίδειξη του εργαστηρίου του