Τα πάντα για τα Πνευματικά Δικαιώματα

Εάν σκεφτεί κανείς πόση εκπαίδευση παρέχεται σχετικά με τη μουσική και τα πνευματικά δικαιώματα (με εκφράσεις του στυλ «το να κατεβάζεις μουσική είναι κλοπή!»), οι περισσότεροι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τις διαδικασίες από τις οποίες κινούνται τα πνευματικά δικαιώματα και η πληρωμή από αυτά. Ειδικά τον τελευταίο καιρό, οι καλλιτέχνες που απαιτούν δικαιώματα χρήσης από blogs που δημοσιεύουν υλικό από το Youtube και οι διαφωνίες για το αν τα βιντεοπαιχνίδια αποτελούν δημόσια προβολή της μουσικής, κάνουν τα πράγματα ακόμη πιο πολύπλοκα. Ακολουθεί μια κατανοητή (ελπίζουμε), αλλά συνάμα λεπτομερής εξήγηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργούν τα μουσικά δικαιώματα χρήσης και ειδικότερα όσον αφορά το Διαδίκτυο. Το άρθρο αυτό δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να δώσει λύση στην παραπάνω σύγχυση (εδώ η ίδια η Εταιρεία Προστασίας της Πνευματικής Ιδιοκτησίας δεν μπορεί) μπορεί όμως να μας δώσει τα φώτα του σχετικά με τους λόγους ύπαρξης του προβλήματος. Φυσικά τα πράγματα αλλάζουν σε διεθνές επίπεδο, αυτό όμως θα το συζητήσουμε άλλη φορά.

Με ένα σμπάρο δυο…δικαιώματα

Τα δικαιώματα στη μουσική είναι λίγο πιο περίπλοκα από τα άλλα είδη τέχνης. Και αυτό γιατί στη μουσική διακρίνουμε δυο είδη δικαιωμάτων: τα δικαιώματα του τραγουδιού και τα δικαιώματα της ηχογράφησης. Επομένως, όταν ακούμε για παράδειγμα το Hurt των Nine Inch Nails, πρέπει να καταλάβουμε πως η πίτα έχει 2 κομμάτια που αξίζει να προσεχθούν. Πρώτον, η ιδιοκτησία του τραγουδιού, η σύνθεση του εν ολίγοις, από τον Trent Reznor επειδή αυτός το έγραψε και δεύτερον, η ιδιοκτησία στην ηχογράφηση του ήχου από την A&M Records καθώς είναι η δισκογραφική εταιρεία (τα πνευματικά δικαιώματα επανέρχονται στον καλλιτέχνη μόνο εφόσον «αποζημιωθεί» η εταιρεία για την ηχογράφηση, αλλά κι αυτό θα συζητηθεί κάποια άλλη φορά). Έπειτα, όταν ακούσουμε το Hurt από τον Johnny Cash δε σημαίνει πως τα δικαιώματα έχουν αλλάξει: ο Reznor έχει ακόμη τα δικαιώματα σύνθεσης και η Universal Music Group είναι υπεύθυνη για την ηχογράφηση καθότι είναι η δισκογραφική του Cash. Αυτό σημαίνει πως όταν χρησιμοποιούμε ένα τραγούδι πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ δικαιώματα!

Πώς βγάζουν λεφτά οι ιδιοκτήτες;

Τα περισσότερα έσοδα από τα δικαιώματα ενός τραγουδιού προκύπτουν από 4 διαφορετικούς παράγοντες:
- Τις πωλήσεις δίσκων («μηχανικά δικαιώματα»)
- Τις δημόσιες εμφανίσεις («εκτελεστικά δικαιώματα»)
- Τα δικαιώματα συγχρονισμού (όταν η μουσική παίζει σε ταινίες ή στην τηλεόραση)
- Πωλήσεις παρτιτούρων

Είναι προφανές πως οι 2 πρώτοι είναι οι σπουδαιότεροι και θα ήταν καλό να γίνουν γνωστά κάποια πράγματα γι αυτούς.

Πωλήσεις

Όλα τα λεφτά απ’ τις πωλήσεις δεν πάνε κατευθείαν στην εταιρεία (και περιστασιακά στον καλλιτέχνη), κάποια πηγαίνουν και στον συνθέτη. Μπορεί κάποιος να αποκτήσει μια άδεια μηχανικών δικαιωμάτων για να ηχογραφήσει ένα τραγούδι και υπάρχει νομοθετημένη ποσόστωση για το copyright περίπου $0,09 για κάθε τραγούδι ή κόπια που πωλείται. Η άδεια έχει βαρυσήμαντη ισχύ. Αυτό σημαίνει πως δε χρειάζεται άδεια από τον συνθέτη για να ηχογραφηθεί το κομμάτι. Έτσι, απ’ τη στιγμή που οι Nine Inch Tails ηχογράφησαν το Hurt, ο Cash δε χρειάστηκε την έγκριση τους για να κάνει το cover του τραγουδιού (μάλιστα ο Trent Reznor το βρήκε πολύ ενδιαφέρον).

Δημόσιες εμφανίσεις

Αυτό που πρέπει να ξέρετε για τα δικαιώματα των δημοσίων εμφανίσεων, είναι ότι εφαρμόζονται μόνο στο μέρος που αφορά τη δημιουργία-σύνθεση και όχι την ηχογράφηση. Αυτό σημαίνει ότι τα χρήματα που βγαίνουν πηγαίνουν απευθείας στον δημιουργό και όχι στη δισκογραφική. Τα πιο τρανταχτά παραδείγματα δημοσίων εμφανίσεων είναι οι συναυλίες, διάφοροι δημόσιοι τόποι συνάντησης (πχ ένα μπαρ), το ραδιόφωνο και… το Διαδίκτυο. Το τελευταίο επειδή μπερδεύει αρκετά ας το αναλύσουμε αργότερα. Ακούγοντας λοιπόν ένα τραγούδι στο ραδιόφωνο, το άτομο που το τραγουδά κερδίζει λεφτά από αυτήν την ακρόαση μόνο εάν έχει γράψει το τραγούδι. Επίσης, βλέπουμε σε πάρα πολλά τραγούδια να αποδίδονται credits σε καλλιτέχνες για τη βοήθεια τους στη δημιουργία του κομματιού. Κάποιος θα σκεφτόταν ότι όντως συνέβαλαν στη δημιουργία. Όμως ένας πανούργος businessman της δισκογραφίας που ξέρει να ελίσσεται προς όφελος του, γνωρίζει πολύ καλά ότι μπορεί ο καλλιτέχνης που εκπροσωπεί να μη συμμετείχε στη σύνθεση του τραγουδιού, παίρνοντας όμως ένα κομμάτι της πίτας των πνευματικών δικαιωμάτων- έστω και μικρό- μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω διαπραγματεύσεις.

Πώς και πότε εμπλέκονται οι Οργανισμοί Διαχείρισης Δικαιωμάτων;

Στην Ελλάδα, η Ανώνυμος Εταιρεία Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΑΕΠΙ) εκπροσωπεί το μεγαλύτερο ποσοστό καλλιτεχνών και δισκογραφικών και αποτελεί οργανισμό στον οποίο λογοδοτούν οι περισσότεροι για τα πνευματικά δικαιώματα. Έπειτα συναντάμε οργανισμούς που διαχειρίζονται συγγενή δικαιώματα. Τέτοιοι είναι ο Απόλλων (Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Δικαιωμάτων Ελλήνων Μουσικών Συν.Π.Ε.), ο Grammo (Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης & Προστασίας των Δικαιωμάτων των Παραγωγών Υλικών Φορέων Ήχου ή Εικόνας και Ήχου), η Ερατώ (Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Δικαιωμάτων Τραγουδιστών - Ερμηνευτών Συν.Π.Ε.). Η Διεθνής Ομοσπονδία Φωνογραφικής Βιομηχανίας (International Federation of Phonographic Industry - IFPI) δεν αποτελεί διαχειριστικό οργανισμό. Στόχος της είναι η προστασία και η προώθηση της μουσικής και παρ' όλο που εκπροσωπεί τις δισκογραφικές εταιρίες, τα αποτελέσματα των ενεργειών της απολαμβάνει το σύνολο της μουσικής κοινότητας. Η ΑΕΠΙ είναι ο πιο ισχυρός οργανισμός και κατέχει εξέχουσα θέση στην εκπροσώπηση των καλλιτεχνών. Όλο αυτό ξεκίνησε όταν οι δημιουργοί αντιλήφθηκαν πως η μουσική τους έπαιζε παντού αλλά οι ίδιοι δεν έβγαζαν χρήματα. Θα ήταν αδύνατο για έναν συνθέτη να γυρίσει παντού όπου παιζόταν η μουσική του και να διεκδικήσει δικαιώματα, οπότε ο ρόλος της ΑΕΠΙ είναι να διαπραγματεύεται και να συλλέγει φόρους από αυτά τα μέρη (και ειδικά απ τους ραδιοφωνικούς σταθμούς) και να τους διανέμει στους συνθέτες. Αυτό είναι και η κύρια πηγή εσόδων του καλλιτέχνη. Τα παραπάνω δεν ισχύουν για «δραματικά έργα» όπως μιούζικαλ, όπερες κλπ. Οι διαπραγματεύσεις γι’ αυτά γίνονται με τον εκάστοτε μουσικό εκδότη.

Και μετά ήρθε το Διαδίκτυο...

Το όλο σύστημα δούλευε καλά για αρκετό καιρό μέχρι που συνέβησαν κάποια πράγματα όπως το file-sharing και το online streaming της μουσικής. Όλοι ξέρουμε πως, την τελευταία δεκαετία, η μουσική βιομηχανία παλεύει να διατηρήσει την παλιά της δόξα. Όταν όμως η πίτα είναι μικρότερη, όλοι θέλουν μεγαλύτερο κομμάτι.

Ραδιοφωνικά δικαιώματα

Καθώς οι πωλήσεις δίσκων άρχισαν να φθίνουν μετά την εμφάνιση του Napster, η αντίστοιχη ΑΕΠΙ της Αμερικής έδωσε μακροχρόνιους αγώνες προκειμένου να εξασφαλίσει κάποιο εισόδημα από τις ψηφιακές εκπομπές. Με απλά λόγια προσπάθησε να διεκδικήσει δικαίωμα δημόσιας εμφάνισης των ηχογραφημένων κομματιών κάθε φορά που παιζόταν στο ραδιόφωνο (ακόμη και σε διαδικτυακό επίπεδο). Αυτό δεν άρεσε ούτε στους ανθρώπους του ραδιοφώνου ούτε στους προαναφερθέντες οργανισμούς πνευματικής ιδιοκτησίας. Μια τέτοια κίνηση είτε θα έκανε μεγαλύτερη την πίτα βλάπτοντας τους ραδιοφωνικούς σταθμούς, είτε μικρότερα τα κομμάτια βλάπτοντας έτσι τους δημιουργούς. Σύμφωνα με τον διεθνή νόμο, οι ΗΠΑ είναι η μόνη χώρα χωρίς δικαιώματα δημόσιας εμφάνισης της μουσικής και, κατά κανόνα, από τη στιγμή που οι διεθνείς κάτοχοι των ηχογραφήσεων δεν κερδίζουν από το ραδιόφωνο στην Αμερική, άλλες χώρες μπορούν να κερδοσκοπήσουν από Αμερικανούς κατόχους δικαιωμάτων. Επομένως, εάν οι αγώνες πετύχουν το στόχο τους, η Αμερική θα έχει εισόδημα ακόμη και από τις άλλες χώρες στον τομέα αυτόν.

Διαδικτυακό ραδιόφωνο

Στο μεταξύ οι Διαδικτυακές εκπομπές είναι μια άλλη ιστορία με καθοριστικό ρόλο στο παιχνίδι. Η νομοθεσία προβλέπει να παίζουν οι εκπομπές ό,τι μουσική θέλουν με την προϋπόθεση να πληρώνουν ποσοστά από τα δικαιώματα απευθείας στους καλλιτέχνες και όχι στις δισκογραφικές κάτι πολύ καλό για τους πρώτους. Πρόσφατα αποφεύχθηκε μια ρύθμιση που είχε σκοπό να αυξήσει αυτά τα ποσοστά. Όσοι έχουν Διαδικτυακή εκπομπή πάντως δε βρίσκουν λογικό το να πληρώνουν τις ηχογραφήσεις τη στιγμή που οι ραδιοφωνικοί σταθμοί δεν το κάνουν. Αυτό που μάλλον θα υιοθετηθεί είναι η δημιουργία ενός λόμπυ μεταξύ του Διαδικτυακού ραδιοφώνου και των δισκογραφικών εταιρειών με στόχο να πληρώνουν όλοι εξίσου. Στην τελική, αν το συμβατικό ραδιόφωνο αρχίσει κι αυτό να πληρώνει, οι δισκογραφικές μπορεί να σταματήσουν να ασκούν τόσο έντονα πιέσεις.

Δημόσια εμφάνιση στο Διαδίκτυο

Από τη χρήση του Διαδικτύου προέκυψαν πολλά περίπλοκα ερωτήματα ένα από τα οποία είναι τι συνιστά μια δημόσια εμφάνιση. Για παράδειγμα, πριν μερικά χρόνια, υπήρξε δικαστική διαμάχη για το αν πρέπει να εισαχθούν άδειες δημόσιας εμφάνισης στο «κατέβασμα» μουσικής παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ήχος στη διάρκεια του downloading. Παρά την αντίληψη ότι το να κατεβάζεις μουσική είναι το ίδιο με το να αγοράζεις έναν δίσκο (χωρίς δημόσια εμφάνιση σε κανένα από τα δυο), κάποιοι υποστηρίζουν πως με το «κατέβασμα» εκπέμπεται κάτι δημόσια. Μετά από αρκετές ομοσπονδιακές δίκες αποφασίστηκε ότι α. το downloading δε συνιστά δημόσια εμφάνιση, β. το streaming συνιστά και γ. το downloading που περιλαμβάνει streaming μπορεί και να συνιστά. Με απλά λόγια, αν ακούς τη μουσική τη στιγμή που την κατεβάζεις μπορεί να ‘χεις πρόβλημα. Πρόσφατα δημιουργήθηκε ένα ακόμη θέμα με τα βιντεοπαιχνίδια που μεταδίδονται στο Διαδίκτυο (πχ xBox Live). Σύμφωνα με τους διεκδικητές δικαιωμάτων, αυτό αποτελεί δημόσια εμφάνιση και οι εκάστοτε υπηρεσίες οφείλουν να πληρώνουν για να αποκτήσουν άδεια μετάδοσης. Το αστείο της υπόθεσης είναι πως μηνύονται blogs που χρησιμοποιούν βίντεο του Youtube, τη στιγμή που το ίδιο το Youtube πληρώνει 1.6 εκατομμύρια δολάρια σε υπηρεσίες πνευματικής ιδιοκτησίας. Οπότε τι λέτε; Αν κάνουμε embedding ένα βίντεο του Youtube δεν θα ήταν σωστό να πληρώσουμε αυτόν που έγραψε το τραγούδι; Τι πειράζει που το Youtube πληρώνει ήδη; Το θέμα είναι πως αυτό το νομικό κυνηγητό οδηγεί σε αδιέξοδο τόσο για καλλιτέχνες όσο και για δισκογραφικές. Αφενός αν οι file-sharers αναγκαστούν να υποκύψουν, οι δημιουργοί δε θα ξαναδούν λεφτά στη ζωή τους, αφετέρου αν τα blogs αρχίσουν να πληρώνουν, τα λεφτά δε θα πηγαίνουν στις εταιρείες. Επιπλέον, παρά την γενική αντίληψη πως οι δισκογραφικές «τα αρπάζουν» από τον κόσμο, οι καλλιτέχνες απ τη μεριά τους φαίνονται το ίδιο, αν όχι περισσότερο, ζεστοί και ξεσηκωμένοι γι’ αυτό. Κατά τη γνώμη μου πάντως δεν υπάρχουν οπωσδήποτε κακοί στην περίπτωση μας. Είναι πολύ δύσκολο να πει κανείς τι είναι δίκαιο ή άδικο όταν η τεχνολογία δεν παίζει μπάλα με το νόμο. Αυτό που όλοι θέλουμε είναι να μείνει η μουσική βιομηχανία στο προσκήνιο, επομένως η πίτα πρέπει να φτάσει για όλους. Ας ελπίσουμε πως θα μπορέσουμε να διαπιστώσουμε αν υπάρχει πίττα στο τραπέζι και πόσο μεγάλα μπορεί να είναι τα κομμάτια της.

Υπάρχουν ακόμη πάρα μα πάρα πολλά για συζήτηση στο συγκεκριμένο θέμα και εξίσου πολλά δεν θίχτηκαν στο παρόν άρθρο. Ακόμη κι αν το διαβάσατε όλο, δε γίνεται να μην υπάρχει έστω ένα μικρό μπέρδεμα για τη μουσική, την τεχνολογία και τα πνευματικά δικαιώματα. Πάντως ελπίζουμε πως κάποια πράγματα έγιναν πιο ξεκάθαρα. Για να εντρυφήσετε περισσότερο, υπάρχει ένα σπουδαίο βιβλίο με τίτλο The Future of Music Business το οποίο πρόσφατα επανεκδόθηκε και καλύπτει λεπτομερώς όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω.

Πηγή: geeksaresexy.net